TIẾNG ANH _ TIẾNG MỸ RẮC RỐI

TIẾNG VỆT - TIẾNG MỸ RẮC RỐI^-^



Friday, 9. January 2009, 07:05:27
Một câu chuyện mà có thể bạn sẽ tức cười muốn vỡ
bụng ra nhưng mình chắc hẳn rằng, sau khi bạn cười xong, bạn sẽ cảm
nhận được sự khác biệt của tiếng Mỹ và tiếng Việt, cảm nhận được những
gì thân quen nhưng thường không để ý trong chính tiếng Việt của mình.



Tôi tình cờ quen một anh bạn Mỹ, người Mỹ chính cống, mắt xanh
mũi lõ, tên Johnson William, quê ở bang Ohio của xứ Cờ Hoa nhưng
Johnson đã hơn 16 năm sinh sống ở Việt Nam, nghiên cứu về dân tộc học
Đông Nam Á, nói tiếng Việt thông thạo, phát âm theo giọng Hà Nội khá
rõ, hắn học tiếng ở Đại học Ngoại ngữ Hà Nội rồi làm Master of Art về
văn hóa xã hội Việt Nam ở Đại học Khoa học Tự nhiên tại Sài gòn, rành
lịch sử Việt Nam, thuộc nhiều câu thơ lục bát trong truyện Kiều của thi
hào Nguyễn Du, Lục Vân Tiên của cụ Đồ Chiểu. Johnson ăn mặc xuyền
xoàng, cái đầu rối bù, chân mang một đôi giày bata cũ mèm, lưng quảy
một ba lô lếch thếch, sẵn sàng ăn uống nhồm nhoàng ngoài vỉa hè.
Johnson có thể quanh năm suốt tháng ăn cơm với chuối thay cho bánh mì
và phomát, xịt nước tương vào chén rồi cứ thế mà khua đũa lùa cơm vào
miệng. Đối với Johnson, thịt rùa, rắn, ếch, nhái, chuột đồng,... hắn
xơi ngon lành. Bún riêu là món khoái khẩu của Johnson, hắn còn biết
thèm hột vịt lộn ăn với rau răm chấm muối tiêu chanh. Ai có mời đi chén
thịt cầy với mắm tôm, Johnson chẳng ngần ngại mà còn biết vỗ đùi đánh
cái phét khen rượu đế mà nhắm với thịt chó ngon "thần sầu quỉ khốc"!!!
Chẳng biết Johnson khéo tán tỉnh thế nào (hoặc bị tán) mà vớ được một
cô bé Hà thành tóc "đờ-mi gác-xông", sinh viên ngành văn chương hẳn
hoi. Ngày cưới, Johnson vận áo dài khăn đóng, dâng trầu cau và quì lạy
bàn thờ tổ tiên nhà gái thành thạo làm đám thanh niên, thiếu nữ, cả lũ
con nít và mấy ông cụ ông, cụ bà trong làng suýt xoa, kinh ngạc, xúm
đen xúm đỏ coi muốn sập nhà.

Chúng tôi gặp nhau trên chuyến xe
lửa từ Nha Trang ra Huế. Tôi về thăm quê, còn Johnson thì sau mấy tháng
nghiên cứu phong tục Tây nguyên xuống Nha Trang rồi tiếp đi dự Festival
Huế. Đường dài, tàu chạy dằn xóc, chung quanh ồn ào, lao nhao chẳng ai
ngủ được. Johnson rủ tôi xuống toa ăn uống, kêu mỗi người một ly cà phê
đen, một bình trà nóng rồi trao đổi đủ thứ chuyện trên đời. Tôi cũng
khá thán phục sự hiểu biết và thành thạo văn hóa Việt Nam của Johnson
khi nghe hắn thỉnh thoảng chêm vô câu chuyện mấy câu ca dao, thành ngữ
tiếng Việt. Thật thú vị khi nói chuyện với một người Mỹ bằng tiếng Việt
về đề tài ngôn ngữ Việt Nam (dễ chịu hơn nhiều khi khi nó chuyện với
một người Mỹ bằng ... tiếng Anh).

Vậy mà Johnson vẫn lắc đầu than:
-
Tiếng Việt của mấy ông rắc rối quá! Tôi học đã lâu mà vẫn còn lúng
túng, nhiều lúc viết sai, nói sai lung tung cả lên. Này nhé, từ xưng
hô, ăn uống, giao tiếp, ... thật lắm từ khác nhau chẳng đơn giản như
tiếng Mỹ của tớ, chỉ một từ you là để nói với tất cả người đối thoại,
tiếng Việt thì phân biệt ông, bà, anh, chị, em, con, cháu, ngài, mày,
thầy, thằng, ... rành mạch. Tiếng Mỹ thì dùng một chữ black để chỉ tất
cả những vật gì, con gì có màu đen trong khi đó tiếng Việt thì khác,
ngựa đen thì gọi là ngựa ô, chó đen thì kêu là chó mực, mèo đen thì gọi
là mèo mun, gà đen thì là gà quạ, bò đen là bò hóng, mực đen là mực
tàu, tóc đen thì hóa thành tóc nhung hoặc tóc huyền. Đã là màu đen rồi
mà người Việt còn nhấn mạnh thêm mức độ đen như đen thủi, đen thui, rồi
đen tuyền, đen thắm, tím đen, đen ngắt, đen bóng, đen sì, đen đủi, đen
thẳm, đen óng, đen thùi lùi, đen kịt, đen dòn, ... Còn để chỉ màu ít
đen hơn thì người Việt dùng chữ đen hai lần: đen đen. Kiểu này khác với
các nước, khi muốn nhấn mạnh điều gì, người ta lập lại từ đó hai lần,
tiếng Việt lập lại hai lần lại làm giảm mức độ của từ. Ngon ngon có
nghĩa là chưa ngon lắm ...

Tôi cười cười:
- Thì tiếng
Mỹ của ông nhiều lúc cũng rắc rối kia mà. Này nhé, người Việt nói: "Hôm
qua, tôi đi tiệm" thì người Mỹ lại nói "Yesterday, I went to the shop".
Tiếng Anh, đi là go, nhưng đã đi (quá khứ) thì phải viết là went. Bản
thân chữ hôm qua (yesterday) đã là quá khứ rồi thì ai cũng biết mà gì
cần phải đổi go thành went chi cho rối mấy người học Anh văn? Nội
chuyện học thuộc lòng 154 động từ bất qui tắt của mấy ông cũng đủ làm
nhiều người trên thế giới phải thi rớt lên rớt xuống. Người Việt nói
hai con chó mà chẳng cần thêm s hoặc es thành hai con chó "sờ" (two
dogs) như tiếng Mỹ. Một đứa con nít thì nói là one child là được rồi,
vậy mà thêm một đứa nữa thì bắt đầu rối, chẳng phải là two childs mà
thành two children. Một con ngỗng là one goose, hai con ngỗng thì thành
two geese. Vậy mà viết một con cừu là one sheep nhưng hai con cừu thì
cũng là two sheep, chẳng chịu đổi gì cả?!

Johnson vẫn không chịu thua:
-
Văn phạm của xứ ông cũng rắc rối bỏ xừ! Xem nè, thắng và thua là hai
chữ phản nghĩa chứ gì? Thua và bại là hai chữ đồng nghĩa, đúng hông?
Vậy mà, hai câu nói: "Ngô Quyền đánh thắng quân Nam Hán" đồng nghĩa với
câu "Ngô Quyền đánh bại quân Nam Hán"? Không thể viết là "Ngô Quyền
đánh thua quân Nam Hán"!!! Phải không nào? Rồi còn, "áo ấm" tương đương
với "áo lạnh", "nín thinh" giống như "làm thinh" trong khi ấm và lạnh
phản nghĩa nhau, nín và làm cũng là những động từ đối nhau. Đến nhà ai,
phải phân biệt "Kính thăm" và "Kính viếng", thăm một người khi người đó
còn sống, còn viếng ai thì người đó đã ... qua đời! Rồi ba hồi mấy ông
dùng tiếng Hán như Quốc gia rồi đổi thành tiếng Nôm ra Nhà nước, Trực
thăng (có thể không cần chữ máy bay phía trước) thành Máy bay Lên thẳng
(phải có chữ máy bay phía trước), Thủy quân lục chiến thì đổi là Lính
thủy đánh bộ, sao không gọi luôn là lính nước đánh đất??? Lễ động thổ
thì không thể sửa lại là Lễ động đất mặc dầu là thổ là đất?

Tôi tiếp tục "ăn miếng trả miếng":
-
Tiếng Mỹ cũng đâu có tránh khỏi. See và look cũng đều là động từ để
cùng chỉ hành động xem, nhìn, ngắm, dòm nhưng oversee (quan sát, trông
nom) lại ngược nghĩa overlook (bỏ sót, không nhìn thấy). Wise man là
người thông thái, uyên bác, vậy mà thay chữ man (đàn ông) thành woman
(đàn bà) thì chữ wise woman thành bà phù thủy, bà đỡ, bà lang, bà thầy
bói, bà đồng bóng!!! Rồi chữ man và guy (anh chàng, gã) gần gần như
nhau thì chữ wise guy thành một kẻ hợm hĩnh, khoác lác. Sao lại "park
on driveways" (đậu xe trên đường nội bộ) nhưng "drive on parkways" (lái
xe trên xa lộ)?

Johnson ôm bụng cười:
- Tên món ăn
Việt Nam cũng lạ, miền Nam có bánh da lợn, tưởng làm bằng thịt lợn
nhưng thực chất là bằng bột, có lẽ giống như các lớp da lợn, nhưng sao
không gọi là bánh da heo theo từ miền Nam mà gọi theo chữ lợn miền Bắc?
Bánh bò cũng chắng có miếng thịt bò nào. Bánh tiêu thì không rắc tiêu
mà lại rắc mè. Gọi rau má mà chẳng liên quan đến má hay mẹ gì cả. Bánh
tét mà gói thật chặt, chẳng thể nào tét được. Bánh dày thì lại mỏng hơn
bánh chưng. Bánh chưng thì phải nấu thật lâu mới chín chứ không phải
dùng cách chưng hơi hay chưng hấp. Nước lèo trong nồi hủ tiếu thì chẳng
phải theo kiểu nước Lào (hay Lèo). Trái sầu riêng thì ăn vô chẳng thấy
sầu riêng hay sầu chung chi cả. Bưởi Năm roi rất tuyệt nhưng sao đúng
là năm roi? Trái vú sữa, Cây dái ngựa thì thật là tượng hình. Hi hi ...
Ngôn từ bây giờ cũng thế, cò đất, cò nhà,... thì chẳng dính dáng gì đến
"con cò, cò bay lả, lả bay la..." cả.

Tôi cũng chẳng vừa:
-
Thế cái món hot dog của mấy ông có liên quan gì đến con chó không? Món
bánh mì kẹp thịt bò băm Hamburger của Mc Donald thì đâu có thịt heo
(ham). Trái thơm, trái khóm "pineapple" thì chẳng có gì liên quan đến
pine (cây thông) và apple (trái táo) cả? Vào phòng thí nghiệm sinh học,
ông Giáo sư bảo bắt một con "Guinea pig", nghe qua tưởng đâu là con heo
xứ Guinea (một quốc gia ở Tây Phi Châu, giáp với Senegal, Mali,
Liberia, Sierra Leone và biển Bắc Đại Tây dương) nhưng ngờ đâu là một
giống chuột bọ tên là Guinea (ở Guinea không có giống chuột này!). Đáng
lý chữ football (bóng đá) thì phải viết là legball chứ, bởi vì người ta
đá banh bằng cả cái chân (leg) chứ đâu chỉ cái ống quyển foot từ dưới
đầu gối đến trên bàn chân? Mới đây, khi dân Pháp không chịu ủng hộ Mỹ
trong vụ chiến tranh Iraq thế là mấy dân biểu Mỹ giận đòi đổi tên món
khoai tây chiên French fries bằng chữ American fries thì mấy ông Tây
lại ôm bụng cười chế riễu rằng món French fries không phải xuất xứ từ
Pháp mà từ ... Mỹ và là món ăn của dân Mỹ. Có lẽ mấy ông Mỹ tiền bối
xưa, khi làm món này đặt tên là khoai tây chiên Pháp cho nó có vẻ ...
ngoại cho sang, giống như bây giờ một số quán ăn Việt Nam có thực đơn
Lẫu Thái, Bún Indonesia, Bánh bao Mã lai, Cá chiên viên Singapore, Hủ
tiếu Nam Vang, ... mặc dầu nguyên liệu và cách nấu gần như 100% của
Việt Nam???

Johnson gật gù:
- Ừ, cũng đúng. Nhưng lúc
đầu học tiếng Việt, tôi thấy khó quá, đã lấy 24 chữ cái A, B, C của vần
La tinh rồi mà bày ra thêm a, â, ă, u, ư, ơ, d, đ,... nữa. Lại thêm kèm
5 dấu sắc ('), huyền (`), hỏi (?), ngã (~), nặng (.) và không dấu ( )
nữa. Như le, lé, lè, lẹ, lẻ, lẽ, mỗi chữ mang một nghĩa khác nhau. Rồi
phải học cách bỏ dấu ở đâu trong từ cho chính xác nữa chứ. Hòa hay là
hoà. Li hay là ly? Có câu thơ về dấu này cũng hay:

Chị Huyền mang nặng ngã đau,
Sao không sắc thuốc, hỏi sao cho lành ?!

Trong
ngôn ngữ Việt Nam, tôi thấy nhiều chữ ghép với chữ ăn mặc dầu nó chẳng
ăn nhập đến chuyện bỏ thực phẩm vào miệng, nhai và nuốt xuống gì cả.
Nói ăn nhậu, ăn tiệc, ăn mùng, ăn cưới, ăn giỗ,... thì có lý nhưng sao
lại ăn nằm, ăn hút, ăn tiền, ăn lương, ăn cắp, ăn mày, ăn chặn, ăn
quỵt, ăn diện, ăn đòn, ăn công, ăn năn, ăn hiếp, ăn khách, ăn ảnh, ...

Tôi bật cười chận ngang khi Johnson tiếp tục ghép chữ với từ ăn:
-
Thì như tiếng Mỹ của ông vậy thôi. Chữ to get khó dịch gì ra hồn cả.
Tôi cũng có nghĩ là khi mình chưa tìm ra động từ nào thích hợp thì dùng
tạm luôn chữ to get! Khi quân đội Mỹ bắt sống được Saddam Hussen ở Iraq
thì tuyên bố "We got him!", sao không dùng động từ to catch, to caught,
to force, to find, to capture, to pick up,... cho rõ nghĩa? Rồi động từ
to get đi kèm các giới từ in, into, on, out, up, at-able,... thành một
loạt động từ mới. Các động từ to take, to put, to be,... cũng vậy.

Johnson chuyển qua phần khác:
-
Chuyện mạo từ tiếng Việt cũng làm rắc rối người nước ngoài. Người Việt
nói cái bàn, cái nhà, cái gường, cái nón,... nhưng không thể nói cái
chó, cái mèo mà phải là con chó, con mèo, con người,.... Đồ vật là cái,
động vật là con. Bây giờ nhiều cô cậu thanh niên Hà Nội thay vì nói cái
xe Honda Dream thì lại dùng từ con Đờ-rim, rồi tiếp là con Su (Suzuki),
con a còng (@), con Tô (Toyota), con Mẹc (Mercedes),... Vợ chồng tôi có
chuyện vui thế này:

Tôi quen vợ tôi, một phần vì yêu các cô
gái Việt Nam, một phần cũng để trau dồi thêm tiếng Việt. Một hôm, chúng
tôi ra Hồ Gươm dạo chơi, tôi khen: "Con hồ này đẹp quá!". Vợ tôi
"chỉnh" liền: "Không, anh phải nói là cái hồ này đẹp quá!". Vậy mà đi
ngang sông Tô Lịch thấy nước đen ngòm, tôi nói: "Cái sông này bẩn quá!"
thì vợ tôi "sửa" ngay: "Ậy, anh phải nói là con sông này bẩn quá chứ
không nói là cái sông!". Tôi la lên: "Ồ, sao lại thế, khi là cái, khi
là con, làm sao phân biệt?". Vợ tôi ôn tồn giải thích: "Cái gì động
dậy, nhúc nhích thì gọi là con, như con sông có nước chảy, còn cái gì
nằm im như cái hồ nuớc tĩnh mịch thì phải là cái hồ. Con chó, con mèo
nó chạy được nên phải là con. Cái nhà, cái bàn, cái cột đèn đâu có di
chuyển được nên phải là cái. Rõ chửa?". Lúc đó, tôi phá lên cười vì
phát hiện một điều vô cùng thú vị: "À, anh hiểu rồi! Tiếng Việt thật
hay. Hèn gì cái ... cái của anh nó nhúc nhích lên xuống nên phải gọi là
con ..., còn của ... em, nó nằm im một chỗ nên phải gọi là cái, cái ...
Ha ha ...". Hôm ấy, tôi bị mấy cái nhéo đau điếng, nhưng bù lại, có
được một đêm hạnh phúc.

Tôi thấy tức cười vô cùng với anh bạn Mỹ này:
- Tôi cũng có chuyện hiểu lầm trong phát âm tiếng Mỹ như sau:

Trong
một bữa tiệc với các sinh viên quốc tế, tôi nhận phần phục vụ nước
uống. Gặp bà giáo người Mỹ đã đứng tuổi, tôi đến chào và lịch sự nói
theo kiểu cách của người Việt: "Good evening, Madam. May I have a
honour to serve you? Do you like my Coke?" (Chào bà, Tôi có thể hân
hạnh phục vụ quí bà. Bà có muốn món Coke (Coca Cola)?). Bà này trợn mắt
nhìn tôi, ra vẻ ngạc nhiên, rồi lắc đầu bỏ đi. Tôi băn khoăn chẳng hiểu
chuyện gì? Hôm sau, tôi đánh bạo đến hỏi bà: "I am , yesterday I have
found your strange look when hearing my invitation. Was there a wrong?"
(Xin lỗi, hôm qua tôi thấy bà nhìn tôi kỳ lạ khi nghe lời mời của tôi.
Có điều gì không ổn vậy?). Bà giáo mỉm cười độ lượng: "Yes, I had
misunderstood yours. Today, I just find out that your pronunciation is
not correct. You said "Coke" not sound like "Coke" but "Cock". Cock is
a male chicken but it also has a dirty meaning else. You should be
careful when saying this word to a lady". (Vâng, tôi đã hiểu lầm anh.
Hôm nay, tôi mới hiểu ra là anh phát âm không đúng. Anh nói chữ "Coke"
mà không giống "Coke" mà thành "Cock". Cock là con gà trống nhưng nó
cũng có một nghĩa khác xấu. Anh phải cẩn thận khi nói từ này với một
phụ nữ).

Johnson "gỡ gạt":
- Hi hi ... Anh bạn người
Việt dẫn tôi đến thăm nhà, đến trước ngôi nhà của mình anh nói: "Đây là
nhà tôi, mời ông vào chơi", gặp vợ anh ta ra đón trước cửa, anh ta lại
giới thiệu: "Đây là nhà tôi, mời ông vào chơi". Tôi hơi ngạc nhiên
nhưng cũng không hỏi và bước vào nhà, nhà anh ta thật đẹp (vợ anh ta
cũng vậy!). Tôi lịch sự muốn khen chủ nhà và nói: "Nhà anh và nhà anh
thật đẹp". Hai vợ chồng nhìn nhau cười. Vì đi lâu ngoài đường, lại
không có WC công cộng, nên tôi hỏi anh chủ nhà "Xin ông cho tôi vào cái
chỗ đi toilet của nhà ông được không?" Hi hi ... lúc đó tôi không nghĩ
đến cái sự buồn cười của câu này, hôm sau nghĩ lại tôi mới thấy. Lúc
ấy, vợ người bạn lại nguýt tôi: "Rõ khéo, cái nhà anh này hay nhỉ?".
Ủa, nhà tôi ở đâu đây vậy?

Tôi cười to kể tiếp:
- Lần
đầu tiên sang Châu Âu cách đây 10 năm, tôi quen một cô sinh viên Hà
Lan. Chúng tôi nói chuyện với nhau bằng tiếng Anh. Cô rủ tôi ra bãi
biển nằm phơi nắng và nói chuyện. Hôm đó, tôi chẳng đem theo cái gì để
trải xuống bãi cát để nằm cả. Nói với cô này, thì cô mỉm cười: "Oh,
never mind. You can lie down at my top" (Ồ, không sao. Anh có thể nằm
trên cái top của tôi). Tiếng Anh của tôi cũng chẳng giỏi gì nên chẳng
hiểu là nằm trên top là nằm ở đâu? Tôi chỉ biết top có nghĩa là đỉnh,
là ở trên. Vậy nằm ở trên là nằm đâu? Nằm trên đầu thì chắc là không
đúng rồi, ai lại nằm trên đầu mà nói chuyện với phụ nữ. Chẳng lẽ nằm
trên... mình cô này? Hồi lúc trước đi Tây, tôi nghe nhiều thằng bạn
nháy mắt kháo nhau rằng, phụ nữ Tây nó... Tây lắm, thích thì sẵn
sàng... chiều! "Tình cho không biếu không" mà. Vậy là... lẽ nào??? Tới
nơi, tôi mới bật cười và thấy mắc cỡ trong lòng khi thấy cô này cởi áo
khoác ra, trải dưới bãi cát và chỉ tôi nằm trên đó. Tối đó, về đến nhà,
tôi lặng lẽ lật từ điển Anh - Việt ra xem, mới biết thêm là top còn có
nghĩa là cái áo khoác ngoài của phụ nữ. Trời ơi!

Johnson vỗ vai tôi:
-
Chút xíu nữa bạn là ... hố to rồi. Ha ha ... Năm ngoái, tôi có đến thăm
miệt vườn Nam bộ, tôi có nghe một câu thế này mà lúc đó chẳng thế nào
hiểu được: "Hôm qua, qua nói qua qua mà qua hổng qua. Hôm nay, qua hổng
nói qua mà qua lại qua"...

..............

Câu chuyện của
chúng tôi còn dài. Chia tay với Johnson ở ga Huế. Lững thửng dọc theo
con đường về chợ Đông Ba, trong đầu còn vương vấn câu chuyện rắc rối
tiếng Việt với Johnson, ông già chạy xích lô lẽo đẽo theo sau:
- "Ôn nớ, ôn đi về mô khôn hè?"

Tôi gật đầu, bước lên chiếc xe cũ rích, buột miệng:
- Có tiệm sách nào gần đây nhất, Bác? Tôi muốn mua một quyển Tự điển Tiếng Việt.

Tôi
bất chợt nhớ ra rằng, trong tủ sách gia đình của tôi, có đủ loại tự
điển các nước, nhưng chưa hề có một quyển Tự điển Tiếng Việt nào.
(trích từ blog anhca)